یادداشت: زندگی آنلاین در نهایت غفلت

زندگی آنلاین در نهایت غفلت

نوشته شده توسط علیرضا میرمحمدی

امکان اتصال به اینترنت در گوشی‌های تلفن همراه از طریق شبکه‌های مخابرات (GPRS، 3G، 4G) و یا شبکه‌های محلی بی‌سیم (WiFi)  فرصتی را پدید آورده است تا کاربران متناسب با نیازهای سایبری روزمره‌ی خود در هر لحظه و در هر مکانی امکان دسترسی به شبکه‌ی جهانی وب را داشته باشد. این موقعیت بستر مناسبی را برای توسعه دهندگان نرم‌افزارهای تلفن همراه به ویژه برای سیستم‌عامل‌های اندروید و ios فراهم آورده است تا با تولید و در اختیار قرار دادن ابزارهای ارتباطی فراوان و کاربردی، به صورت رایگان و یا تجاری به نیازهای کاربران و هم‌چنین نیازهای خود! پاسخ دهند.

در مجموع شبکه‌های اجتماعی مورد استفاده در تلفن همراه، نرم افزارهای جدید ارتباط آنلاین را می‌توان از دو زاویه نگاه بررسی نمود. در نگاه اول، گروهی این نرم افزارها را ابزاری سودمند و کارآمد و البته رایگان در جهت ارتباط‍‌هایی فراتر از معمول می‌پندارند. هم‌چنین این محیط را کاملا شخصی و امن دانسته و هدف سازنده آن را به طور خاص در اختیار گرفتن تکنولوژی برای مصارف مفید و روزمره می‌دانند. امکاناتی نظیر ارتباط صوتی و تصویری رایگان با افراد مختلف در سراسر جهان، به اشتراک قراردادن سریع و آسان نظرات، تصاویر و متن‌ها برای تعداد زیادی از افراد، یافتن دوستان و آشنایان بدون صرف وقت و هزینه، و ابزارهای سرگرم کننده‌ی دیگر که در هر یک از نرم‌افزارهابه‌ صورت متفاوت و متنوع عرضه شده است، باعث گردیده تا پذیرش دیدگاه فوق منطقی به نظر برسد.

اما فقر دیدگاه اول در دو نکته‌ی قابل تامل، باعث می‌شود تا به نگاه دومی برسیم که در آن علاوه بر قابلیت‌های سودمند این فضا و این گونه نرم افزارها به تهدیدهای آن در دو حوزه‌ی امنیتی و اجتماعی توجه شود. در زمینه مخاطرات امنیتی نرم افزارهای رایج مانند (ویچت WeChat، وایبر Viber، اینستاگرام Instagram، تانگو Tango، فیس‌بوک Facebook، اسکایپ Skype و ...) مطالب بسیاری بیان شده است، به‌گونه‌ای که می‌توان گفت کاربران این برنامه‌ها، خواسته یا ناخواسته دارای یک زندگی آنلاین هستند که ابعاد بسیاری از آن در اختیار دیگران قرار گرفته است. و در زمینه آسیب‌های اجتماعی باید توجه داشت که این فضا کاربر را به سمت داشتن یک زندگی دوم در موازات زندگی واقعیش سوق می‌دهد و در بعضی موارد، این شخصیت مجازی با خود حقیقی او پیوند خورده و میل به نامستوری را در او تقویت می کند.

زندگی آنلاین

به طور کلی سرقت اطلاعات یا جاسوسی در فضای سایبری را به چهار بخش تقسیم می‌کنیم. جاسوسی فردی، سازمانی، حزبی و دولتی. که جاسوسی دولتی در سه حوزه‌ی سیاسی، اقتصادی و نظامی قابل تفکیک است. اشاره‌ی ما بر روی جاسوسی دولتی خواهد بود. البته دستیابی به اطلاعات با اهداف فردی (توسط هکرها) نیز دارای مصادیق بسیاری است که از طریق همین ابزارها اتفاق می‌افتد. باید توجه داشت که روش‌های جاسوسی با فن‌آوری‌های روز دچار تغییر می‌شود و این سرقت اطلاعات در محیط اینترنت با ظهور نرم افزارهای جدیدتر روز به روز پیچیده‌تر و البته برای سازنده‌ آن آسان‌تر می‌شود.

بسیار ساده انگارانه است که رایگان بودن نرم افزارهای ذکر شده فوق و امثال آن را به دلیل رقابت بین شرکت‌های سازنده آن بدانیم. اگر جستجوی کوتاهی درباره شرکت‌های سازنده‌ی این نرم افزارها انجام دهیم، خواهید دید که نام آشنایی به چشم نمی‌خورد و عنوان پرطرفدار و شناخته شده‌ای وجود ندارد و البته در رابطه با بعضی از آنها اطلاعات دقیق و مستندی در دسترس نیست!؟ سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا چنین نرم افرازهای پرکاربرد و پرطرفداری که بعضا دارای 150 تا 300 میلیون کاربر فعال هستند اطلاعات دقیقی از توسعه دهندگان خود در اختیار نمی‌گذارند. آیا همین نکته باعث نمی‌شود نسبت به هدف سازندگان تردید کنیم؟ در بین همین اطلاعات ناقص و مختصری که بدست می‌آید نام چند شرکت صهیونیستی آمریکایی و چینی و یا افرادی که سابقه همکاری با آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) را داشته‌اند به چشم می‌خورد.

به نظر شما پشتیبانی و نظارت بر عملکرد این تعداد کاربر با هزینه‌ای که صرفا از تبلیغات بدست می‌آید ممکن است؟ یا اینکه باید باور داشته باشیم بخش عمده‌ای از هزینه‌های آن‌ها از طریق بودجه‌های دولتی (برای شرکت‌های متعلق به سازمان‌های جاسوسی) و یا از طریق فروش اطلاعات (برای شرکت‌های خصوصی) بدست می‌آید، اطلاعات امنیتی و اقتصادی کاربران.

تلفن‌های هوشمند امروزی که کم و بیش جای کامپیوترهای شخصی را گرفته‌ و جزئی از زندگی افراد شده، حاوی اطلاعات بسیاری از کاربران خود و نزدیکان آن‌ها می‌باشد. این دستگاه‌ها علاوه بر امکانات بسیاری که در اختیار کاربر قرار می‌دهند، قابلیت‌های دیگری نیز دارند که دور از دسترس کاربر بوده و برای اجرای آن به تایید او نیاز نیست. این قابلیت‌ها منجر به ثبت اطلاعات خاصی در دستگاه تلفن همراه می‌شود که فقط شرکت سازنده‌ی آن و یا برخی از نرم‌افزارهای جانبی که تحت آن سیستم عامل طراحی شده‌اند توانایی پالایش آن را دارند.این نرم افزارها که عمدتا برای مصارف عادی و روزمره کاربرد دارند، علاوه بر امکانات خود نرم افزار، به جمع آوری اطلاعات اشاره شده نیز می‌پردازند. در ادامه به برخی از این موارد اشاره می کنیم.

-         مکان‌ها و مسیرهای ثبت شده توسط مکان یاب ماهواره‌ای (GPS) حتی در حالت غیر فعال.

-         مشخصات ثبت شده در دفترچه تلفن به همراه جزئی ترین اطلاعات افراد.

-         سابقه‌ی عملکرد کاربر در نرم افزارهای دیگر و حتی بازی‌ها.

-         اطلاعات متنی و چند رسانه‌ای موجود در دستگاه.

-         تصاویر گرفته شده توسط هر دو دوربین دستگاه و استفاده از دوربین‌ها در هر لحظه‌ای حتی بدون اطلاع کاربر.

-         استفاده از میکروفن گوشی در هر لحظه‌ای بدون اطلاع کاربر.

-         سابقه کلیه تماس‌ها و پیام‌ها.

-         سابقه کلیه فعالیت کاربر در اینترنت.

-         کلیه اطلاعات ثبت شده در نرم افزارهای بانکی و یا پرتال‌های پرداخت آنلاین.

-         سابقه کلیه ارتباط‌های شبکه بی‌سیم، بلوتوث و همگام‌سازی و ...

علاوه بر موارد فوق که توسط امکانات گوشی‌ها ثبت می‌گردد، نرم‌افزارهای اشاره شده نیز امکاناتی را در اختیار کاربر قرار می‌دهند که از طریق همین امکانات اطلاعاتی را از کاربر بدست آورده و در اختیار شرکت‌های پشتیبانشان قرار می‌دهند.

-         امکان موقعیت‌یابی اشخاص دیگر در این نرم‌افزارها به این معناست که موقعیت خود کاربر نیز همیشه مشخص است.

-         مکالمه پیامکی،صوتی و تصویری رایگان به صورت بین‌المللی، این امکان را فراهم می‌سازد که تمامی این مکالمات در سرورهای مشخصی ثبت شوند. (به طور مثال کلیه تماس‌های نرم افزار وایبر به مدت 30 ماه توسط شرکت سازنده نگه‌داری می‌شود. یا در نرم افزار وی‌چت به دلیل عدم رمزنگاری اطلاعات کاربران، امکان سرقت و شنود مکالمات وجود دارد. زمانی که ما گمان می‌کنیم بدون پرداخت هزینه، تماس تلفنی داشته‌ایم در عمل هزینه‌های سنگین تری را برای افشا اطلاعات خود پرداخت کرده‌ایم.)

-         امکان یافتن دوستان کاربر در این نرم‌افزارها، علیرغم جذابیت آن، به این معناست که به طور مثال نرم‌افزار وایبر، کل اطلاعات دفترچه تلفن گوشی را با اختیار خود مورد بررسی قرار می‌دهد و از روی شماره‌های ثبت شده افرادی را که در این شبکه فعال هستند به شما معرفی می‌کند. تمامی شماره‌های تلفن به همراه نام افراد و اطلاعات دیگر مانند آدرس، ایمیل، سایت و ... در اختیار شرکت سازنده قرار می‌گیرد. در این میان اگر شماره و رمز حساب‌های بانکی کاربر نیز ثبت شده باشد، می‌تواند مورد سوء‌استفاده قرار گیرد.

در این زمینه به برخی از اخبار رسمی منتشر شده اشاره می کنیم تا باور این حقیقت که این نرم‌افزارها و بستر سیستم‌عامل آن‌ها قابل اعتماد نیستند، آسان‌تر شود.

12 آذر 91 │ فیس‌بوک اپلیکیشنی را برای گوشی‌های هوشمند اندرویدی، ارائه می کند که هنگامی که کاربر با گوشی خود عکسی بگیرد؛ همزمان این عکس به طور خودکار درون پوشه‌ای در پروفایل وی بارگذاری خواهد شد.

26 تیر 91 │ کارشناسان کسپرسکی(Kaspersky)، اسب تروآی جدیدی را در دو سرویس آنلاین App Store و Google Play یافتند که دفترچه تلفن کاربران را سرقت کرده و روی سرور مشخصی بارگذاری می‌کند.

2 اردی‌بهشت 92 │ بدافزار جدیدی توسط شرکت امنیتی  Look Outکشف شده است که با ارسال اخبار ساختگی، در تلفن های همراه اندرویدی نفوذ کرده و از طریق نصب نرم‌افزارهای خود، اطلاعات حساسی مانند دفترچه تلفن و رمز عبور دستگاه را به سرور پشتیبان بدافزار ارسال می‌‌کند.

6 اردی‌بهشت 92 │ شرکت امنیتی BKav اعلام کرده است که به تازگی حفره‌ای امنیتی در برنامه وایبر (Viber) کشف شده که قادر است امکان کنترل گوشی را به دست هکرها بسپارد.

15 تیر 92 │ محققان Bluebox Security رخنه‌ای با سابقه را در اندروید شناسایی کردند که توسط امضای دیجیتالی برنامه‌ها، یک تروجان را در دستگاه هدف فعال می‌کند و از این طریق به سرقت اطلاعات یا در اختیار گرفتن سیستم عامل دستگاه هدف می‌پردازد.

11 مرداد 92 │ وال‌استریت ژورنال در گزارشی فاش کرد مأمورین اف‌بی‌آی از طریق فعال‌سازی خودکار میکروفون بر روی گوشی‌های اندروید و لپ‌تاپ‌ها از اهدافشان جاسوسی می‌کنند.

17 شهریور 92 │ اسناد منتشر شده توسط نشریه آلمانی اشپیگل حاکی است، سازمان امنیت ملی آمریکا (NSA) می‌تواند به اطلاعات و داده‌هایی نظیر فهرست تماس‌ها، پیامک‌ها، اطلاعات مکانی کاربران و نوشته‌های موجود در گوشی‌های هوشمند آیفون، بلک بری و تلفن‌های همراه با سیستم عامل اندروید، دست یابد.

4 آبان 92 │ وبسایت Cryptome که اسناد و اطلاعات دولتی را افشا می‌کند، مدعی شده است که از حدود 125 میلیارد تماس شنود شده در ژانویه 2013 توسط NSA، 1.73 میلیارد تماس آن از ایران بوده است.

15 آذر 92 │ روزنامه واشنگتن پست به نقل از ادوارد اسنودن؛ ‌هم اکنون آژانس امنیت ملی آمریکا روزانه حداقل 5 میلیارد تماس تلفنی انجام شده با استفاده از گوشی‌های تلفن همراه را در جهان شنود و رهگیری و آرشیو می‌کند.

20 آذر 92 │ روزنامه واشنگتن پست به نقل از ادوارد اسنودن؛ آژانس امنیت ملی آمریکا به همراه سازمان جاسوسی انگلیس با استفاده از فایل های کوکی که کاربرد تبلیغاتی دارند، اقدام به شناسایی و جاسوسی از افراد فعال در فضای اینترنت کرده‌اند. نهادهای جاسوسی انگلیس و آمریکا با استفاده از مکانیسم خاصی در گوگل موسوم به کوکی پرف اقدام به جاسوسی سایبری از کاربران کرده‌اند.

20 آذر 92 │ یورونیوز اعلام کرد که پارلمان روسیه استفاده از گوشی های هوشمند خارجی را ممنوع می‌کند. نمایندگان مجلس پیشنهاد داده‌اند از گوشی‌های روسی یوتا استفاده شود تا خطر استراق ‌سمع سازمان‌های جاسوسی خارجی به حداقل کاهش یابد.

 

زندگی دوم

علاوه بر مخاطرات امنیتی فوق، مسایل اجتماعی و فرهنگی که این گونه نرم افزارها با خود به همراه دارند را نباید دور از نظر گرفت. قوانین حاکم بر شبکه‌های اجتماعی نوین که بر خواسته از جامعه آزاد و لیبرال می‌باشد، با گسترش فحشا و اباحه‌گری جنسی ذائقه‌ی کاربر را تحت تاثیر قرار داده و به مرور زمان میل کاربر را جهت‌دهی می‌کنند. جذابیت نرم‌افزارهای جدید موجب شده تا کاربر پرورش یافته‌ی تفکر اومانیستی با دوری جستن از خانواده و صرف وقت خود در شبکه‌های اجتماعی، زندگی دومی را برای خود رقم زند. زندگی دومی که پیش‌تر در سایت‌ها و بازی‌های آنلاین معنا پیدا کرده بود، در این شبکه‌ها این گونه بروز می‌یابد که فرد هویت مجازی‌اش را اعتباری در سطح هویت واقعی و چه بسا بالاتر از آن می‌بخشید. کاربر که با هویت مجازی خود زندگی دومی را خارج از دنیای واقعیت شروع کرده، با گذشت زمان ایده‌آل‌‌های شخصیتی و هویتی خویش را در آن فضا جستجو می‌کند و آرمان های فرهنگی و اجتماعی‌‌اش را از آنجا می‌گیرد. آرمان‌هایی که لزوما با دنیای واقعی او هم‌خوانی ندارد. می‌توان این گونه گفت که افراد با ساخت هویت‌های متفاوت کم‌کم هویت اصلی خود را که باید بر اساس فرهنگ بومی و محیطی شکل گیرد، فراموش می‌کند. از این رو جامعه شناسان پیش بینی می‌کنند که روزی فرا می‌رسد که انسان‌ها خواستار آنند تا فضای مجازی را جایگزین فضای واقعی نمایند. جایگزینی این دو فضا به آن معناست که کاربر خواستار فضای جدیدی است که بر اساس پایه‌های اصلی تمدن مدرن یعنی اومانیسم، لیبرالسم و سکولاریسم شکل گیرد.

نکته قابل توجه دیگر اینست که این ابزارهای سرگرم کننده غفلتی را به همراه می‌آورند که کاربر مدت زمان طولانی را در چت‌های بی هدف و اعتیادگونه می‌گذراند. گفتگوهایی خارج از عرف که بعضا طرفین یکدیگر را نمی‌شناسند. قابلیت دسترسی هر لحظه‌ای و هم چنین همه گیر بودن این شبکه‌ها موجب می‌شود کاربر وقت مفید خود را صرف تعاملات سایبری بیش از حد نموده که نتیجه‌ای جز انزوای اجتماعی برای او به ارمغان نمی‌آورد. هم چنین سرگرمی ذاتی آن‌ها باعث شده تا فرد میل به نامستوری پیدا کند و در فضایی باز حتی جزیی‌ترین علایق و مسایل شخصی خود را برای دیگران به نمایش گذارد.

تکنولوژی‌های جدید در گذر زمان توده‌ای از افراد جامعه را بر اساس معیارهای حاکم بر فضای خود پرورش می‌دهند و همین امر مشکلات فرهنگی و اجتماعی زیادی را در پی دارد. مسئله ناتوی فرهنگی و تغییر هویتی جامعه اگر اهمیتش بیشتر از مسایل امنیتی نباشد کمتر از آن نیست.

ادامه دارد ...